Damper Motorları Sıkça Sorulan Sorular ve Teknik Bilgiler

Aşağıdaki şekilde, hava için kullanılan damper ve motoru görülmektedir. Damper motoru, rotary (dönerek) olarak çalışarak damper kanatlarını açar ve hava akışının olmasını sağlar. Farklı güçlerde damper motorları üretilmekte olup, ihtiyaç duyulan güçteki damper motoru; damperin kesit alanının hesaplanması ile belirlenmektedir.

Dikdörtgen alanı hesaplamasında görüleceği gibi, damperin a = yüksekliği ile b = genişliği ölçülerinin metre cinsinden çarpımı, m² cinsinden damper kesit alanını verir. Her damper motorunun maksimum çevirebileceği bir damper kesit alanı vardır. Bu alan ölçüsüne göre, kataloglardan ve/veya ilgili web sitelerinin seçim programlarından en uygun damper motoru seçilebilir. Aşağıdaki tabloda, Siemens damper motorları için belirlenmiş damper kesit alanı ölçülerini görebilirsiniz.

Örnek olarak, damper yüksekliği a = 1,5 m, genişliği b = 0,8 m olsun.

Bu durumda alan, A = 1,5 × 0,8 = 1,2 m² olarak hesaplanır. Yukarıdaki tabloya göre, en yakın bir üst ölçü olan 1,5 m² seçilir ve buna göre uygun damper motoru belirlenir.

Hesaplanan alan ölçüsü ve diğer (çalışma voltajı, çalışma sinyali, yay geri dönüş özelliği vb.) özelliklere göre, web sitemizdeki seçim uygulamasından ihtiyacınız olan damper motorunu kolaylıkla seçebilirsiniz.

Bunun için Termmarket web sitesine gidip Damper Motorları sekmesine tıklamanız yeterlidir. Ekranın sol tarafında, seçimini yapmak istediğiniz damper motorunun özelliklerini işaretleyerek seçiminizi tamamlayabilirsiniz.

Damper motorlarının 4 çeşit kontrol tipi vardır:

1- 2-position (2 konumlu) ON/OFF (Aç/Kapa): Bu tip damper motoru 2 kabloludur. Kablonun 1 ucu faz, diğer ucu nötrdür. Damper motoruna enerji verildiğinde motor açılır (%100 konum), enerjisi kesildiğinde ise kapanır (%0 konum).

2- 3-position (3 konumlu) - Yüzer Kontrol: Bu tip damper motoru 3 kabloludur. Kablonun bir ucu nötr, diğer iki ucu kontrol fazıdır. Faz uçlarından biri damper motorunu açma yönünde, diğeri kapatma yönünde çalıştırır.Açma yönündeki faz ucuna enerji verildiği sürece motor açma yönünde döner ve enerji kesildiğinde, o anki konumda durur. Yani motor %100 açık konuma gelmeden de durdurulabilir. Aynı şekilde kapama yönünde enerji verildiğinde motor kapanır ve enerji kesildiğinde yine mevcut konumda durur.Bu nedenle, bu tip damper motorları; açık, kapalı ve ara konum olmak üzere 3 konumu temsil eden 3-position (3 konumlu) yüzer kontrol olarak adlandırılır.

3- Oransal Kontrol: Bu tip damper motoru 4 kabloludur. Kablolardan biri faz (AC/DC 24V), biri nötr, biri oransal kontrol ucu, diğeri ise damper konum geri bildirim ucudur. Oransal kontrol, DC 0 (2)…10V veya 0 (4)…20 mA sinyalleriyle yapılabilir. Ancak konum geri bildirim ucu sadece DC 0 (2)…10V sinyali verebilir. Damper motoru sürekli enerji altında olmalıdır. Oransal kontrol ucuna verilen DC 0 (2)…10V veya 0 (4)…20 mA oranında damper açık ya da kapalı konumunda olur.

Örneğin:

• DC 5V veya 12 mA verilirse damper %50 konumda olur.
• DC 4V veya 10,4 mA verilirse damper %40 konumda olur.
• DC 10V veya 20 mA verilirse damper %100 açık konuma gelir.
• Geri bildirim ucundan alınan sinyallerle de motorun mekanik olarak hangi konumda olduğu anlaşılır.

4- KNX & Modbus RTU Kontrol: Bu durumda, damper motorunun ana enerji beslemesi ile haberleşme kablosu bağlantısı yapılır. Damper motorunun konumlandırması ve pozisyon geri bildirim bilgisi, haberleşme üzerinden sağlanır.

Damper motorları, aşağıda belirtilen üç farklı modelde olduğu gibi manuel olarak elle açılıp kapatılabilir.

Şekil-1'de gösterilen damper motorunda, üzerinde bulunan el ile çevirme mekanizması, alyan anahtar yardımıyla kullanılabilir. Alyan anahtarı, motor üzerindeki yuvaya takılarak, üzerinde gösterilen yönde çevrildiğinde damper açılır. Alyan anahtar yuvasının altındaki yıldız ağızlı tornavida yuvası, saat yönünde çevrilerek kilitlenebilir. Kilidi açmak için alyan anahtar, tekrar açma yönünde hafifçe çevrilip serbest bırakılır. Böylece damper motoru tekrar kapalı konuma döner.

Not: Bu manuel açma işleminin damper motoru enerjili iken yapılmaması tavsiye edilir.

Şekil-2'de gösterilen damper motorunda, No:1 ile belirtilen kırmızı renkli yardımcı anahtar, damper mil ekseni yönünde ittirilir. Serbest kalan damper motoru, No:2 ile gösterilen cıvatanın saat yönünde veya saat yönünün tersine çevrilmesiyle manuel olarak açılıp kapatılabilir.

Not: Bu işlem, damper motoru enerji bağlı iken de yapılabilir.

Şekil-3'te gösterilen damper motorunda, No:1 ile belirtilen gri renkli yardımcı anahtara basılır. Böylece serbest kalan damper motoru, No:2 ile gösterilen damper mili sabitleme adaptörünün saat yönünde veya saat yönünün tersine çevrilmesiyle manuel olarak açılıp kapatılabilir.

Not: Bu işlem de damper motoru enerji bağlı iken yapılabilir.

Damper motorları, IP54 koruma sınıfındadır. Bu sınıf, cihazın tozdan ve su sıçramalarına karşı korunduğu anlamına gelir. -23…+55 °C ortam sıcaklıklarında sorun olmadan çalışmaktadır.

Dış ortam uygulamaları için, toz ve su sıçramalarına karşı ekstra koruma sağlamak amacıyla aşağıda şekillerde görünen aksesuarlar ek olarak kullanılabilir. Bunu satış temsilcisi arkadaşımıza ek olarak belirtmeniz gerekir.

Şekil-1 ve Şekil-2, 7 Nm’lik damper motorları için; Şekil-3 ve Şekil-4, 18 Nm’lik damper motorları içindir.

Bu nedenle, sipariş veya seçim esnasında hangi güçteki damper motorunun seçileceği önemlidir.

Damper motorları; klima santralleri, havalandırma fanları, hücreli egzoz aspiratörleri, VAV uygulamaları ve rotary vana motoru gibi uygulamalarda kullanılmaktadır. Aşağıdaki şekillerde bazı uygulama örnekleri gösterilmiştir.

Şekil-1’de verilen bağlantı detaylarına göre; oransal damper motorları 4 kabloludur. 1 ve 2 numaralı kablo uçlarından AC/DC 24V enerji beslemesi yapılır. 8 numaralı uçtan DC 0…10V kumanda gerilimi verilir ve 9 numaralı uçtan da damper motorunun konum geri beslemesi DC 0…10V olarak alınır.

Damper motoru enerjilendirildiğinde damper motorunda her hangi bir hareket olmaz. Damper motorunun 90°’lik dönme açısı olduğundan, 8 numaralı DC 0…10V kumanda gerilimi 0 V iken damper motoru 0°’de, 10 V ise 90°’lik tam açma konumuna gelir. Örnek olarak, kumanda gerilimi 5 V ise damper motoru 45°’lik açma, yani %50 yarım açık konumda olacaktır. Damper motoru, DC 0…10V kumanda gerilimi arasında 0°’den 90°’ye kadar eşit aralıklarla lineer (doğrusal) olarak konumlanacaktır. Yani, 1 V’luk değer değişimi 9°’lik dönme açısına eşit olacaktır. Böylece damper motoru, 0° ile 90° arasında istenilen değerlerde konumlandırılabilir.

Oransal damper motorları; karışım havalı klima santralleri, hava akışı kontrolü yapılan uygulamalar, rotary (döner hareketli) vana motorları ve benzeri ekipmanlarda kullanılmaktadır.

Yangın damper motoru yerine, normal damper motoru kullanılamaz ve kullanılmamalıdır. Aralarındaki temel farklar şunlardır:

• Damper motorunun açık/kapalı bilgisi için yardımcı kontakları fabrikasyon olarak üzerinde mevcuttur. Çünkü yangın damper motorları, bir yangın kontrol paneli tarafından kontrol edilmeli ve izlenmelidir. Diğer damper motorlarında yardımcı kontaklar, fabrikasyon olarak üzerinde bulunabileceği gibi opsiyonel olarak sonradan da takılabilmektedir.

• Yangın damper motorlarının damper şaft bağlantısı için; standart 8x8 mm, 10x10 mm, 12x12 mm ve 15x15 mm mil için bağlantı adaptörleri vardır. Bunun sebebi, olası durumlarda damper motoru ile damper şaftının döner hareket sırasında birbirlerinden bağımsız olmasını engelleyerek rijit bir bağlantı sağlamaktır. Diğer damper motorlarında ise 6,4…13 mm / 6,4…20 mm ölçülerine göre ayarlanabilir mil bağlantı adaptörleri bulunur.

• Yangın damper motorlarının opsiyonel olarak üzerinde, akuple kanal içi sıcaklık izlemesi (termostat) ekipmanı bulunur. Kanal içi sıcaklığın 72 °C’yi geçmesi durumunda damper motorunun enerjisini keserek damperin shut-off (kapalı) duruma gelmesini sağlar. Bu sıcaklık değeri ayarlanabilir değildir, fabrikasyon olarak sabitlenmiştir.

Rotary (dönerek çalışan) tip damper motorları, çalışma esnasında hangi konumda olursa olsun; AC 24 V, DC 24…48 V veya AC 230 V enerji beslemesi kesildiğinde, içerisindeki yay mekanizması sayesinde başlangıç konumuna, yani çalışma öncesi mekanik sıfır konumuna geri döner. Bu özelliğe yay geri dönüş özelliği denir.

Damper motorlarının açma süreleri, modeline göre değişkenlik göstermekte olup 2 s, 30 s , 90 s ve 150 s’dir. Örneğin, yay geri dönüşlü damperlerin kapama süresi de 15 s‘dir.

Damper motorları, periyodik bakım gerektirmeyen ekipmanlardır. Koruma sınıfı IP54’tür. Bu sınıf, cihazın toza ve su sıçramalarına karşı korunduğu anlamına gelir. -23…+55 °C ortam sıcaklıklarında sorunsuz şekilde çalışmaktadır.

Ancak dikkat edilmesi gereken husus, damper motorunun dış ortam şartlarına doğrudan maruz bırakılmamasıdır. Dış ortamda çalışan damper motorları için koruma aksesuarlarının kullanılması veya bireysel harici koruma şartlarının sağlanması tavsiye edilmektedir.

Damper motorlarında onarım yapılmamaktadır. Çünkü iç mekanizma ve motor parçaları yedek parça olarak satılmamaktadır. Arızalı olduğu düşünülen damper motorları için kontrol, test ve tespit çalışması yapılabilmektedir.

Damper motoru çalışmadığında yapılması gereken kontroller:

• Damper motorunun enerji beslemesi ve elektriksel kontrol bağlantıları kontrol edilmelidir.
• Damperde mekanik bir sıkışıklık olup olmadığına bakılmalıdır.
• Damper motorunun doğru şekilde mekanik olarak monte edilip edilmediği kontrol edilmelidir.
• Damper motoru, damperden mekanik olarak ayrılarak boşta çalıştırılmalıdır.
• Damper motorunun dış ortam koşullarından olumsuz etkilenip etkilenmediği incelenmelidir.
• Damperin kesit alanına uygun tork (Nm) değerine sahip motorun seçilip seçilmediği kontrol edilmelidir.